سرمایهگذاری چیست و چه روشهایی برای سرمایه گذاری در ایران وجود دارد؟
سوالی که هر کس در ابتدای کار با توجه به حیطه فعالیت، انتظارات و علایق خود پاسخ متفاوتی به آن خواهد داد. اکثر افراد در پاسخ به این سوال به ابزار سرمایهگذاری اشاره میکنند؛ مثلاً سرمایهگذاری در بورس، سرمایهگذاری در املاک، طلا، ارز و بانک از مواردی است که خیلی از افراد در پاسخ به این سوال بیان میکنند. اما در واقع این موارد و بسیاری از موارد مشابه، ابزار سرمایهگذاری هستند که تفاوتهای بسیاری با یکدیگر دارند. در واقع تعریف علمی و مالی سرمایهگذاری این چنین است:
“به دارایی یا هر چیزی که با هدف ایجاد درآمد یا افزایش ارزش، کسب می شود؛ سرمایهگذاری می گویند”
افزایش ارزش داراییها در طول زمان اتفاق میافتد. در واقع سرمایهگذاری هزینهبر است و به زمان، پول، تلاش و یا سایر موارد برای ثمردهی نیاز دارد. وقتی فردی کالایی را به عنوان سرمایهگذاری خریداری می کند، قصد مصرف آن کالا را ندارد بلکه هدف از خرید آن کالا، استفاده در آینده برای ایجاد ثروت است. مثلا خرید ملک به عنوان سرپناه سرمایهگذاری نیست ولی خرید ملک مازاد نیاز، سرمایهگذاری تلقی میشود.
پس سرمایهگذاری مستلزم به کار انداختن سرمایه امروز، برای ایجاد بازدهی در آینده است. سرمایهگذاری به هر شکلی می تواند باشد مثل خرید سهام، اوراق مشارکت، ملک و یا مشاغل. به طور کلی، هر اقدامی که به امید افزایش درآمد در آینده انجام شود می تواند یک سرمایهگذاری تلقی شود؛ به عنوان مثال، هنگام انتخاب تحصیلات تکمیلی، هدف اغلب افراد افزایش دانش و بهبود مهارتها به امید کسب درآمد در آینده است؛ پس این هم یک نوع سرمایهگذاری است.
از آنجا که سرمایهگذاری بر رشد یا درآمد آتی متمرکز است، همیشه سطح خاصی از ریسک در ارتباط با سرمایهگذاری وجود دارد. یک سرمایهگذاری ممکن است هیچ درآمدی ایجاد نکند یا در واقع با گذشت زمان ارزش خود را از دست بدهد؛ به عنوان مثال، این احتمال وجود دارد که شما در شرکتی سرمایهگذاری کنید که در نهایت ورشکسته شود یا وارد پروژههای میشوید که موفق به انجام آن نمیشوید؛ در نتیجه نه تنها بازدهی کسب نکردید بلکه متحمل زیان نیز شدهاید.
در اینجا لازم است که به تفاوت پسانداز با سرمایهگذاری اشاره گردد؛ پسانداز با سرمایهگذاری متفاوت است. پس انداز عبارت است از جمع آوری پول برای استفاده در آینده که بدون ریسک است، در حالی که سرمایهگذاری عبارت است از استفاده از پول برای دستیابی به سود بالقوه در آینده که با ریسک تحقق سود همراه است.
در اینجا یک سوال مطرح میشود؛ وقتی می توانید پول خود را با ریسک صفر پسانداز کنید، چرا باید سرمایهگذاری کرد؟
همانطور که گفته شد، سرمایهگذاری به معنای کارکردن پول برای رشد آن است. وقتی در سهام یا اوراق مشارکت سرمایهگذاری میکنید، این سرمایه را زیر نظر یک شرکت و تیم مدیریت آن به کار میاندازید. اگرچه ریسک وجود دارد، اما این ریسک با بازده مورد انتظار مثبت در قالب سود سرمایه و یا سود سهام همراه است. از طرف دیگر، پول نقد رشد نخواهد کرد و به دلیل تورم، قدرت خرید خود را به مرور از دست میدهد.
سرمایهگذاری در کشورهایی که نرخ تورم آنها بالاست، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که با وجود نرخهای بالای تورم، ارزش پس انداز به شدت کاهش مییابد. در کشور ما نیز به دلیل نرخهای بالای تورم، سرمایهگذاری از اهمیت بالایی برخوردار است. از دیرباز خرید ملک، طلا و یا سپرده کردن پول، از ابزارهای سرمایهگذاری بین مردم بوده است. اخیرا بورس به عنوان ابزار سرمایهگذاری نوین، جایگاه قابل توجهی بین عموم مردم پیدا کرده است. به دلیل تورم بالای ریال در برابر سایر ارزهای خارجی، سرمایهگذاری در ارز نیز یکی دیگر از ابزارهای سرمایهگذاری در بین مردم بوده است. در حال حاضر با پررنگتر شدن نقش بورس به عنوان ابزار سرمایهگذاری، از سپرده، ملک، طلا، ارز و بورس به عنوان مهمترین ابزارهای سرمایهگذاری یاد می شود.
سرمایهگذاری با استفاده از هر ابزار مزایا و معایب خاص خود را دارد که به تفکیک در زیر توضیح داده میشود.
سرمایهگذاری در املاک:
تا چندین سال پیش به دلیل بالا بودن قدرت خرید مردم، سرمایهگذاری در املاک یکی از گزینههای معمول بود ولی اخیرا به دلیل جهش قابل توجه قیمت املاک، برای خیلیها تامین مسکن اصلیترین دغدغه شده است و سرمایهگذاری در این حوزه برای قشر متوسط جامعه دور از دسترس گشته است. البته تعداد قابل توجهی از افراد هستند که از دیر باز در این حوزه سرمایهگذاری کرده اند و سرمایه خود در این حوزه را حفط نمودهاند. کسب درآمد از طریق اجاره و عدم نیاز به دانش تخصصی را می توان از مزایای سرمایهگذاری در املاک نامید، همچنین با توجه به تاثیرپذیری کمتر مسکن از اخبار سیاسی و هیجان کمتر این بخش نسبت به سایر ابزارهای سرمایهگذاری، ریسک سرمایهگذاری در مسکن به نسبت کمتر است؛ اما در عوض سرمایهگذاری در این حوزه نیازمند سرمایه بالایی می باشد و نقدشوندگی این ابزار به نسبت کمتر است.
سرمایهگذاری در طلا و ارز
با توجه به کاهش ارزش ریال در برابر سایر ارزها در طول زمان، سرمایهگذاری در طلا به عنوان یک کالای کمریسک و دلار به عنوان ارز خارجی، در دهههای اخیر بسیار متداول بوده است. به دلیل اثرپذیری بیشتر از اخبار اقتصادی و سیاسی، سرمایهگذاری در ارز و طلا به نسبت مسکن با ریسک بیشتری همراه است؛ ولی با مبالغ بسیار کم نیز میتوان در این حوزهها سرمایهگذاری کرد. سرمایهگذاری در حوزه طلا، در سالیان اخیر با ابزارهای بسیاری میسر گشته است، امکان خرید گواهی سکه طلا از بورس، امکان فعالیت در ابزارهای مشتقه سکه طلا و همچنین سرمایهگذاری در صندوقهای طلا برای علاقهمندان به این حوزه وجود دارد.
هرچند سرمایهگذاری در حوزه طلا و ارز تا حدودی افراد را از ریسک تورم مصون میدارد، اما از آنجا که سرمایهگذاری مذکور فعالیت مولد محسوب نمیشود با ریسک قوانین و مقررات روبه رو است. مخصوصاً در حالت سرمایهگذاری فیزیکی، قوانینی مبنی بر اخذ مالیات و محدودیت سرمایهگذاری تصویب شده و یا در دست بررسی است.
سپرده کردن پول:
سپرده کردن پول و دریافت سود از بانک یکی از سادهترین ابزارهای سرمایهگذاری است که تقریبا هیچ ریسکی در کسب بازدهی ندارد. اما در بین پنج ابزار مهم سرمایهگذاری گفته شده، در سالهای اخیر کم بازدهترین ابزار بوده است. با توجه به تورم بالای موجود در کشور و پرداخت سود سپرده کمتر از تورم، در چند سال اخیر سرمایهگذاران این ابزار متضرر گشتهاند. هرچند این ابزار بازدهی کمتری به نسبت سایر ابزارها داشته است؛ ولی به دلیل سهولت سرمایهگذاری، تعداد قابل توجهی از افراد جامعه با استفاده از این ابزار اقدام به سرمایهگذاری کردهاند. این ابزار در زمانی میتواند مورد استفاده قرار گیرد که تورم جامعه کمتر از نرخ سود پرداختی به سپردهها باشد.
سرمایهگذاری در سهام:
در چند سال اخیر با تبلیغات مسئولان امر، بورس به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای سرمایهگذاری قد علم کرده است و مورد توجه عموم مردم قرار گرفته است. هرچند سابقه فعالیت بورس به قبل از انقلاب باز میگردد ولی تا سه، چهار سال اخیر برای عموم مردم ناشناخته بود و جمعیت کمی از مردم با استفاده از این ابزار، پولهای خود را سرمایهگذاری می کردند.
در بورس هر فرد با خرید سهام شرکتهای مختلف، در واقع به نسبت تعداد سهام خریداری از تعداد سهام کل شرکت، مالک آن شرکت و در سود و زیان شرکت سهیم می شود. بازار بورس در واقع امکانی را فراهم میکند تا مبادلات سهام شرکتها در آن صورت پذیرید و یا شرکتها برای اولین بار سهام خود را به عموم متقاضیان عرضه کند.
بازار سهام از نقدشوندگی بالایی برخوردار است و این امکان برای همگان وجود دارد که به صورت آنلاین به راحتی به خرید و فروش سهام اقدام کنند به همین دلیل این بازار از هیجان بالایی برخوردار است و تاثیر اخبار سیاسی و اقتصادی بر قیمت سهام عموما بیشتر از واقعیت آن است؛ به همین دلیل ریسک سرمایهگذاری در بازار سهام بالاست. از آنجایی که سرمایهگذاری در سهام یک امر مولد محسوب میشود، سرمایهگذاری در سهام با ریسک قوانین و مقرارات کمتری مواجه است.
سرمایهگذاری در سهام و بورس، نسبت به سرمایهگذاری در سایر ابزارهای ذکر شده پیچیده تر است و نیازمند دانش تخصصی و مالی است.
مقایسه بازدهی ابزارهای مختلف سرمایهگذاری در 10 سال گذشته:
بدون در نظر گرفتن ریسک سرمایهگذاری؛ در نمودار زیر ابزارهای مختلف سرمایهگذاری از منظر بازدهی ده ساله منتهی به مرداد 1400 مقایسه شده اند.
همانطور که در نمودار فوق مشخص است؛ بورس بهترین ابزار سرمایهگذاری از منظر بازدهی در دوره 10 ساله مذکور بوده است. همانطور که مشخص است سپردهگذاران بلند مدت در نظام بانکی، بدترین ابزار را برای سرمایهگذاری انتخاب کردهاند.
چگونه در بورس سرمایهگذاری کنیم؟
در بازار سهام، صنایع و شرکتهای زیادی وجود دارد که انتخاب از بین آنها نیاز به تخصص مالی و اقتصادی دارد. به همین دلیل است که اکثر مردم در کشورهای توسعه یافته به صورت غیرمستقیم اقدام به سرمایهگذاری در سهام می کنند. در روش غیر مستقیم، افراد منابع خود را در اختیار شرکتهای متخصص مانند سبدگردانها قرار میدهند و آنها در یک ساز و کار مطمئن، با استفاده از آن منابع، به فعالیت در بازار سهام میپردازند. همچنین این امکان برای همگان وجود دارد که واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری در سهام را خریداری کنند. شرکتهای دارای مجوز با جمعآوری پول از مردم و تاسیس صندوق، اقدام به خرید و فروش سهام در بورس می کنند. افراد با خرید واحدهای این صندوقها، با پرداخت کارمزد ناچیزی به مدیر صندوق، از مزایای مدیریت حرفهای در بازار سهام بهره میبرند.
مزایای سرمایهگذاری از طریق صندوقها
هزینه به کارگیری نیروهای متخصص، گردآوری و تحلیل اطلاعات و گزینش سبد بهینه اوراق بهادار بین همه سرمایهگذاران تقسیم می شود و سرانه هزینه هر سرمایهگذار کاهش مییابد.
دوم؛ صندوق از جانب سرمایهگذاران، کلیه حقوق اجرایی مربوط به صندوق از قبیل دریافت سود سهام را انجام می دهد و در نتیجه سرانه هزینه هر سرمایهگذار برای انجام سرمایهگذاری کاهش می یابد.
سوم؛ امکان سرمایهگذاری مناسب و متنوعتر داراییها فراهم شده و در نتیجه ریسک سرمایهگذاری کاهش مییابد. در مجموع هزینههای مدیریت صندوق بسیار ناچیز است.
سرمایهگذاری در سهام به صورت مستقیم نیز امکانپذیر است و هر کس به صورت شخصی میتواند اقدام به خرید و فروش اوراق سهام کند؛ ولی برای انجام این کار نیاز به مهارت و وقت کافی است چرا که برای مدیریت بهینه سبد سرمایهگذاری و استفاده از فرصتهای بازار نیاز به رصد تمام وقت بازار است. بعد از تجربه سقوط بورس تهران در نیمه دوم سال 1399، فرهنگ سرمایهگذاری غیرمستقیم در بین مردم ایران بیشتر از پیش رایج شد و اقبال به صندوقها و شرکتهای سبدگردان نسبت به گذشته چندین برابر شده است. گسترش این موضوع باعث بورسمحور شدن سرمایهگذاری خواهد شد و به تولید و اقتصاد کشور نیز کمک بزرگی خواهد کرد.
جمعبندی
در این مطلب به تعریف سرمایهگذاری پرداخته شد و سعی شد که بررسی اجمالی بر روی ابزارهای سرمایهگذاری مرسوم در ایران صورت پذیرد. همانطور که بیان شد، بورس در دوره 10 ساله اخیر، بیشترین بازدهی را بین ابزارهای مختلف سرمایهگذاری داشته است؛ البته قابل ذکر است که در دوره های 5 و 20 ساله نیز بازدهی بورس بهتر از سایر ابزارهای سرمایهگذاری مرسوم بوده است؛ سپرده کردن پول در بانک برای دوره بلند مدت بدترین ابزار سرمایهگذاری از حیث بازده بوده است.
سرمایهگذاری در بورس کار کاملا تخصصی است که برای موفقیت نیازمند کسب دانش مالی و اقتصادی است. به همین دلیل اکثر مردم در کشورهای توسعه یافته، سرمایهگذاری غیرمستقیم را ترجیح میدهند و از طریق صندوقها و شرکتهای مدیریت دارایی به سرمایهگذاری در سهام اقدام میکنند.