دلار در سال 1785 توسط کنگره ایالات متحده آمریکا به عنوان واحد رسمی پول آن کشور معرفی شد و از آن تاریخ به بعد جایگاه ویژهای برای خود در میان ارزهای رایج دنیا باز نمود. اقتصاد کشور آمریکا در خلال جنگ جهانی اول و دوم به سبب مصافتی بیشتری که از کانون درگیریها داشت، با کمترین آسیب همراه شد، به همین سبب توانست در قبال دریافت طلا، دلار در اختیار سایر کشورهای دنیا قرار دهد که این موضوع باعث شد تا رفته رفته دلار مبنای اصلی مبادلات قرار گیرد. هر چند اقتصاد آمریکا از آن دوران تاکنون با فشارهای بسیاری مواجه شده است اما کماکان دلار توانسته است به عنوان معتبرترین ارز جهان جایگاه خود را حفظ نماید. با توجه به گزارش صندوق بین المللی پول در حال حاضر بیش از 61 درصد از کل ذخایر ارزی دنیا به دلار است.
با توجه به بازارهای مکانی مختلف و نرخهای ریالی متفاوتی که دلار معامله میشود، انواع دلار را میتوان تعریف کرد که در ادامه به آن پرداخته می شود.
دلار تهران
این نوع دلار همانطور که از نامش پیداست در تهران معامله میشود. دلارهای سبزه میدان، افشار و چهار راه استانبول زیرمجموعهی دلار تهران هستند. در واقع ممکن است در یک روز و ساعت مشخص قیمت دلاری که در نقطهای خاص از تهران معامله میشود با سایر مناطق تفاوت اندکی داشته باشد؛ اصلیترین دلیل این امر شایعات بیاساسی است که دلالان برای کسب سود بیشتر از آن بهره میبرند. به طور مثال گفته میشود که دلارهای جدید با خط آبی گرانتر از دلارهای قدیمیتر هستند.
دلار مشهد
دلار مشهد، دلاری است که در مشهد معامله میشود؛ بنابراین مسئله بعد جغرافیایی میتواند در تعیین قیمت موثر باشد. در واقع در شرایط عدم ثبات، مسئله فاصله از محل عرضه اولیه ارز تا محل عرضه نهایی، باعث تفاوت قیمت میشود. مرز افغانستان و ایران در نزدیکی مشهد است؛ بنابراین به علت مبادلات نقدی بیشتر در مناطق مرزی، قیمت دلار در مشهد نسبت به تهران پایینتر است.
دلار هرات
همانطور که میدانید هرات یکی از شهرهای افغانستان است. قیمت ارز در هرات با ایران مرتبط است. مسائلی که به قیمت دلار در مناطق مختلف جهت میدهد پایه و مبنای درستی ندارد و بیشتر بر اساس شایعات شکل گرفتهاند. البته قاچاقچیان بازار ارز ایران و افغانستان نیز در تعیین قیمت این دلار نقش دارند. قیمت دلار هرات در شرایط عادی از دلار مشهد پایینتر است.
دلار سلیمانیه
دلار سلیمانیه هم مانند دلار مشهد، تهران و هرات است. قیمت دلار سلیمانیه نیز از دلار تهران و مشهد پایینتر است.
دلار فردایی
دلار فردایی، به دلاری گفته میشود که در تاریخ روز معامله و در روز بعد تحویل شود. این نوع از دلار در بازارهای غیررسمی معامله میشود و تابع نوسانات و رویدادهای مختلف است. قیمت دلار فردایی براساس پیشبینیهای فعالان بازار غیررسمی بالا و پایین میشود؛ بنابراین مشخص نیست که دلار فردایی ارزانتر است یا گرانتر.
دلار نیمایی
بانک مرکزی در اردیبهشت ۹۷ از سامانه ارز نیمایی رونمایی کرد. نیما مخفف شده عبارت «نظام یکپارچهی معاملات ارزی» است که در حقیقت سامانهای است که معاملات صادرکنندگان و واردکنندگان ارز در بستر آن انجام میشود. آشفتگی در بازار ارز و شکاف بین ارز آزاد و ارز دولتی، باعث شد تا ارز نیمایی جهت مدیریت بهتر بازار ارز به وجود آید. این نرخ از نرخ بازار آزاد کمتر است.
دلار دولتی
دلار دولتی، به نرخ 4200 تومانی دلار گفته میشود که دولت از ابتدای جهش ارزی برای تامین کالاهای اساسی مردم پرداخت میکند. این نرخ از سال 1397 تا کنون بدون توجه به نوسانات ارزی دلار تهران ثابت بوده است.
دلار سنا
سنا یک سایت است که توسط بانک مرکزی راهندازی شد تا متوسط قیمت دلار در صرافیها اعلام شود. در این سایت میانگین قیمت دلار در بازار آزاد، در ساعات مختلف ثبت میشود؛ اما معمولا قیمت ثبت شده در سنا با قیمت بازار آزاد تفاوت دارد. دلیل این امر خیلی هم پیچیده نیست. به هرحال یکسانسازی نرخ ارز در یک بازار غیرمتمرکز بسیار دشوار است.
قطعا همهی بازارهای ارزی میتوانند بر روند کلی قیمت ارز تاثیرگذار باشند و در نهایت روند کلی بازارهای مالی را تغییر دهند. بورس نیز یکی از بازارهای مالی است که به علت ویژگیهای خاص خود از جمله سهولت سرمایهگذاری برای بسیاری از افراد جذاب است؛ بنابراین مسئله تاثیر دلار بر بورس و بازار سهام نکات مهمی برای سرمایهگذاران در بر دارد. در واقع یک سرمایهگذار موفق کسی است که قبل از سرمایهگذاری در بازار هدف خود تمام عوامل تاثیرگذار بر بازدهی نهایی خود را شناسایی کند و با آگاهی از مسائل درگیر در بازار، انتخاب درستی داشته باشد. یکی از مسائل تاثیرگذار در بازار سهام نرخ دلار و نوسانات آن است.
با افزایش نرخ دلار، چشمانداز اقتصاد تورمی میگردد، بنابراین با افزایش میزان تورم انتظاری توجه به داراییهای سرمایهگذاری مثل سهام بیشتر میگردد. میزان تاثیر پذیری شرکتها از نوسانات ارزی با توجه صنعت و حوزه فعالیت شرکتها متفاوت است؛ معمولا خبرهای بازار ارز روی سهام شرکتهای صادرات محور بیشترین تاثیر را دارد؛ چرا که درآمد آنها به دلار است و با افزایش نرخ دلار درآمد آنها افزایش پیدا میکند. معمولا سهام این شرکتها با افزایش نرخ دلار، با افزایش قیمت همراه میشوند. درصد زیادی از سهمهای شاخص ساز بازار، دلاری محور هستند در نتیجه نوسانات نرخ دلار میتواند جهت حرکت شاخص کل بورس را تعیین کند.
از سوی دیگر اکثر شرکتهای بورسی داراییهایی دارند که همراه با افزایش نرخ تورم و دلار قیمت آنها نیز افزایش پیدا خواهد کرد؛ پس هرچند ممکن است درآمد این شرکتها همبستگی مستقیم با دلار نداشته باشند اما با افزایش قیمت دلار، قیمت داراییهای آنها افزایش یابد.
افزایش قیمت دلار ممکن است برای برخی از شرکتهای بورسی گران تمام شود. شرکتهایی که مواد اولیه خود را از خارج تامین میکنند، با افزایش قیمت دلار، هزینههای آنها افزایش پیدا میکند. اگر این افزایش هزینه بیشتر از رشد درآمدهای شرکت باشد؛ اثر منفی بر سودآوری شرکت خواهد داشت.
به نظر میرسد در شرایط تورمی خرید سهام دلاری ارزنده، میتواند انتخاب مناسبی برای سرمایهگذاران بورس باشد اما در صورتیکه فضای سرمایهگذاری با ابهامهای فراوانی همراه باشد و نتوان آینده را به درستی پیشبینی کرد، در خرید سهام باید دقت بیشتر به خرج داد.
از این رو، توصیه می شود که سرمایه گذاران دلار را به عنوان یک متغییر تاثیرگذار همواره مورد رصد قرار دهند. روند قیمت دلار بازار آزاد شاخص مهمی برای سنجش فضای اقتصاد کلان است؛ اما علاوه بر این موضوع، سرمایهگذاران باید به نرخ دلار نیما نیز توجه داشته باشند؛ چرا که اساسا نرخ تسعیر ارز حاصل از فروش شرکتهای صادرات محور، نرخ دلار نیما میباشد. هر چه دلار نیمایی به سوی دلار آزاد میل پیدا کند و فاصله بین این دو کمتر شود به طور طبیعی تاثیرگذاری مثبتی رو شرکت های صادرات محور خواهد داشت. این تاثیرگذاری برای صنایع وارداتی به طور عکس عمل خواهد کرد.