حذف حجم مبنا از بورس

پس از بیش از دو دهه نقد و مناقشه، یکی از قدیمی‌ترین محدودیت‌های معاملاتی بازار سرمایه ایران کنار گذاشته شد. هیأت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار با تصویب حذف حجم مبنا، به محدودیتی ۲۲ساله پایان داد؛ تصمیمی که از ابتدای دی‌ماه ۱۴۰۴ اجرایی می‌شود و بر اساس آن، حجم مبنای تمامی نمادهای پذیرفته‌شده در بورس تهران و فرابورس ایران معادل یک سهم تعیین خواهد شد. هم‌زمان با این تصمیم، مقررات «گره معاملاتی» نیز از ساختار معاملات حذف می‌شود.

به گزارش روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار، این مصوبه به استناد تصمیم هیأت‌مدیره شرکت بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران و با تأیید نهاد ناظر اتخاذ شده و تمامی بازارهای سهام را در بر می‌گیرد. با اجرایی شدن این سیاست، قیمت پایانی سهام می‌تواند با انجام حتی یک معامله تغییر کند؛ تغییری که از نگاه کارشناسان، می‌تواند تحرک معاملات را افزایش داده و فرآیند کشف قیمت را کوتاه‌تر و شفاف‌تر کند.

حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا سازوکاری بود که از سال ۱۳۸۲ در بورس ایران به‌کار گرفته شد تا تغییر قیمت پایانی سهام تنها زمانی به‌طور کامل اعمال شود که حداقل حجم مشخصی از آن نماد در طول روز معامله شود. هدف اولیه این ابزار، جلوگیری از دستکاری قیمت و نوسان‌های مصنوعی در بازار کم‌عمق آن زمان بود. با این حال، در سال‌های بعد حجم مبنا به یکی از عوامل کاهش نقدشوندگی، تأخیر در کشف قیمت واقعی و شکل‌گیری صف‌های فرسایشی خرید و فروش تبدیل شد؛ به همین دلیل حذف آن پس از بیش از دو دهه، به‌عنوان گامی در جهت افزایش کارایی و تحرک بازار سرمایه ارزیابی می‌شود.

چرا حجم مبنا حذف شد؟

حجم مبنا در شرایطی به بازار سرمایه معرفی شد که بورس ایران با کم‌عمقی، حجم اندک معاملات و امکان دستکاری قیمت در معاملات پایانی مواجه بود. این ابزار با هدف مهار نوسانات هیجانی و کاهش دستکاری قیمت طراحی شد و در سال‌های ابتدایی، نقشی کنترلی ایفا کرد. با این حال، در گذر زمان و با تغییر مقیاس بازار، حجم مبنا به یکی از عوامل اصلی کاهش نقدشوندگی، شکل‌گیری صف‌های فرسایشی و قفل شدن معاملات نمادها تبدیل شد.

بسیاری از فعالان بازار معتقد بودند که این سازوکار، به‌جای انعکاس سریع اطلاعات در قیمت‌ها، باعث تأخیر در تعدیل قیمت و ایجاد فاصله میان قیمت پایانی و واقعیت عرضه و تقاضا شده است؛ موضوعی که کارایی بازار را به‌طور جدی تضعیف می‌کرد.

هم‌راستایی بیشتر با استانداردهای جهانی

در اغلب بورس‌های معتبر دنیا، مفهومی به نام حجم مبنا وجود ندارد و کنترل نوسانات از طریق ابزارهای جایگزین انجام می‌شود. عمق بالای بازار، حضور بازارگردان‌های حرفه‌ای، نظارت لحظه‌ای و ابزارهایی مانند توقف خودکار معاملات (نظیر مکانیسم LULD در بورس آمریکا) اجازه نمی‌دهد قیمت‌ها با چند معامله محدود دچار انحراف شوند. حذف حجم مبنا در بورس ایران را می‌توان گامی در جهت نزدیک‌تر شدن به همین استانداردها دانست.

آثار کوتاه‌مدت و بلندمدت تصمیم جدید

کارشناسان بازار سرمایه معتقدند حذف حجم مبنا در کوتاه‌مدت می‌تواند به افزایش تحرک معاملات، کاهش صف‌های خرید و فروش و استقبال بیشتر از سهام کوچک و کم‌معامله منجر شود. با حذف این محدودیت، عرضه و تقاضای واقعی سریع‌تر در قیمت‌ها منعکس خواهد شد و قیمت پایانی دوباره کارکرد اقتصادی واقعی خود را به دست می‌آورد.

در بلندمدت نیز انتظار می‌رود این سیاست، با افزایش نقدشوندگی، به شفافیت بیشتر قیمت‌ها، اعتمادسازی در میان سرمایه‌گذاران و ارتقای کارایی کلی بازار منجر شود. با این حال، تحلیلگران تأکید می‌کنند که تداوم اثرات مثبت این تصمیم، مشروط به تقویت ابزارهای نظارت هوشمند، جلوگیری از دستکاری قیمت، ارتقای شفافیت اطلاعاتی و بهبود متغیرهای کلان اقتصادی است.

حذف حجم مبنا؛ کافی یا ناکافی؟

برخی کارشناسان بازار سرمایه، حذف حجم مبنا را گامی مهم اما ناکافی می‌دانند و معتقدند اصلاحات ریزساختاری بازار باید ادامه‌دار باشد. از دید این گروه، بازنگری در دامنه نوسان و توسعه بازارگردانی حرفه‌ای می‌تواند مکمل این تصمیم باشد و به تعادل‌بخشی پایدارتر بازار کمک کند.

با وجود این، حذف حجم مبنا پس از ۲۲ سال، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصلاحات اخیر بازار سرمایه، می‌تواند نقطه عطفی در مسیر حرکت بورس تهران به سمت بازاری کاراتر، نقدشونده‌تر و نزدیک‌تر به استانداردهای جهانی تلقی شود.